Đến nay chưa có cơ sở khoa học nào chứng minh việc đắp các loại lá, hoặc dùng mẹo dân gian có thể điều trị được zona thần kinh. Chuyên gia cho rằng đã đến lúc dừng ngay những hành động sai lầm này khi chữa giời leo.
Gần đây, Bệnh viện Tâm Anh tiếp nhận bà T.H.M. (62 tuổi, ngụ tỉnh Bình Dương) tới khám trong tình trạng vùng nửa mặt trên: từ thái dương tới mi mắt trên, trán và đỉnh đầu bên phải sưng tấy, viêm đỏ, phù nề, có mụn mủ, mài mủ vàng, nhiều ổ loét rải rác, đau đớn nhiều.
Khoảng 2 tuần trước, bà M. đột ngột đau châm chích ở nửa đầu bên phải, sau đó xuất hiện nhiều nốt phồng rộp lan dần từ đầu xuống mặt.
Bà tới nhà một người hàng xóm để chữa zona bằng cách nhai nát hỗn hợp lá trầu, cau, thuốc lào, vôi rồi “khoán” dưới đất (vẽ – một dạng mẹo, làm phép), rồi đắp hỗn hợp lên vùng phồng rộp. Mỗi ngày, bà đắp hỗn hợp này hai lần vào sáng sớm lúc mặt trời chưa mọc và khi mặt trời đã lặn hoàn toàn.
Những lúc đau nhức nhiều, bà M. còn nhai nát hạt đỗ xanh sống, đắp lên vết thương, uống thêm một số loại thuốc được người hàng xóm bày. Sau 5 ngày liên tục đắp các hỗn hợp, cổ bà M. nổi nhiều hạch; vùng rộp ngày càng lan rộng, mụn nước vỡ rỉ dịch, bắt đầu xuất hiện nhiều mủ vàng, mắt phải sưng húp làm giảm tầm nhìn.
Bà M. mô tả da nóng rát như bị xát ớt, các cơn đau giật như bị điện chích hành hạ mỗi đêm gây mất ngủ. Thậm chí, bà tự lấy bút dạ vẽ một vòng tròn bên ngoài vùng rộp, với mong muốn khoanh vùng vết thương, để chúng không lan rộng hơn và giảm đau.
Bác sĩ Duy chẩn đoán bà M. bị zona biến chứng nhiễm trùng da và viêm hạch thứ phát do đắp các loại lá, hạt.
Bà được điều trị bằng thuốc kháng siêu vi, kháng sinh, kháng viêm giảm đau, thuốc bôi tại chỗ và chăm sóc vết thương mỗi ngày. Sau khoảng 1 tuần, khi vết thương lành, ổn định, người bệnh sẽ bôi thuốc trị sẹo và tiếp tục điều trị tăng sắc tố sau viêm.
Một trường hợp khác là ông V.K.H. (46 tuổi, Vũng Tàu) phải nhập viện điều trị nội trú 10 ngày do biến chứng khi tự điều trị zona. Một tháng trước, ông nổi chùm mụn nước bằng đầu ngón tay út ở bẹn. Ông H. ra hiệu thuốc, mô tả triệu chứng và được bán thuốc bôi, thuốc uống trị viêm da do nọc độc kiến ba khoang.
Ông H. sử dụng thuốc theo hướng dẫn của nhân viên nhà thuốc nhưng bệnh không đỡ mà còn trợt loét diện rộng, nhiễm trùng, đau không thể đi lại.
Tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM, ông H. được chẩn đoán zona tấn công dây thần kinh bẹn bìu gây đau vùng kín dữ dội và phù dịch bìu. Vùng tổn thương thường xuyên cọ xát với quần áo làm mụn nước dễ vỡ, nhiễm trùng, khó lành.
Đây là hai trong số hàng chục bệnh nhân bị zona biến chứng nặng điều trị ở Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM.
Bác sĩ CKI Võ Thị Tường Duy, chuyên khoa Da liễu – Thẩm mỹ da, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM, cho biết zona là bệnh phổ biến, thường tái phát nhiều lần và xảy ra quanh năm.
Hiện nay nhiều người đang tự chữa zona bằng mẹo, lá cây, điều này sẽ gây bội nhiễm, nguy cơ biến chứng, khó điều trị.
Zona thần kinh (hay zona, shingles hoặc giời leo theo dân gian) do virus varicella zoster gây ra. Đây cũng chính là virus gây bệnh thủy đậu. Mỗi người chỉ mắc thủy đậu một lần trong đời, nhưng sau khi hỏi bệnh virus không bị đào thải mà tồn tại suốt đời tại các hạch thần kinh dưới dạng bất hoạt.
Khi gặp các điều kiện thuận lợi như hệ miễn dịch bị suy yếu, stress, cơ thể suy nhược, mắc bệnh đái tháo đường, sử dụng thuốc ức chế miễn dịch, điều trị ung thư…, virus hoạt động trở lại gây bệnh zona.
Tỷ lệ mắc bệnh zona ở người trẻ là 3,4/1.000 người mỗi năm và ở người trên 65 tuổi lên tới 11,8/1.000 người mỗi năm. Tuy nhiên, phần lớn người bệnh chỉ tới bệnh viện khi đau nhiều, dai dẳng, vùng tổn thương rộng.
Bác sĩ Duy chỉ ra những sai lầm thường gặp khiến nhiều người bị biến chứng khi tự điều trị zona.
Phổ biến nhất là giống như bà M. áp dụng các mẹo, bài thuốc dân gian như: đi phán, vẽ khoán bằng cách lấy chân nhang hoặc cuống trầu vẽ vòng quanh khu vực bị zona; hoặc nhai nát rồi đắp các loại lá cây, hạt đậu xanh, đọt mướp đắng, thoa mật ong, tỏi, nha đam, dầu gió lên vết thương; lấy kim, gai đâm vỡ mụn nước (lể)…
Người bệnh còn kiêng gió, kiêng nước, kiêng nói tên bệnh nên không tắm rửa, không bật quạt dù trời nóng bức, ngứa ngáy.
Nhiều người bệnh chủ quan zona là bệnh nhẹ, thay vì tới bệnh viện thăm khám thì tự mua thuốc uống nhưng không đủ liều kháng siêu vi hoặc dùng kháng sinh, kháng viêm khi chưa cần thiết. Một số trường hợp nhầm triệu chứng zona với viêm da tiếp xúc do côn trùng đốt nên điều trị sai thuốc.
Vùng hông lưng một người bệnh trước (bên trái) và sau điều trị zona đúng cách
Theo bác sĩ Duy, đến nay chưa có cơ sở khoa học nào chứng minh việc đắp các loại lá, hoặc dùng mẹo dân gian có thể điều trị được zona thần kinh. Bụi bẩn, các hoạt chất trong các loại lá cây, hoặc vi khuẩn trong nước bọt khi nhai các loại lá này có thể xâm nhập vào sang thương làm bệnh zona nặng thêm.
Việc điều trị sai không chỉ không ức chế được virus gây zona mà còn khiến người bệnh bỏ lỡ thời gian vàng sử dụng thuốc kháng siêu vi trong 72 giờ đầu tiên.
Bỏ lỡ thời gian vàng điều trị thuốc kháng virus mang tới nhiều bất lợi. Biến chứng bội nhiễm thường tạo ra những tổn thương da sâu, viêm loét da nặng, chảy dịch mủ, sưng đau, di chứng đau thần kinh sau zona khó kiểm soát.
Điều trị ở bệnh nhân bị bội nhiễm, loét da khó khăn và cần nhiều thời gian hơn vì phải phối hợp nhiều loại thuốc kháng sinh, kháng viêm, kháng siêu vi. Các ổ loét có thể lan rộng hơn, gây mủ nhiều hơn, người có cơ địa suy giảm miễn dịch có nguy cơ biến chứng nhiễm trùng huyết.
Nếu bị zona ở vị trí trọng yếu là mắt, virus có thể tấn công vào giác mạc gây viêm loét, nhiễm trùng ổ mắt, ảnh hưởng thần kinh thị giác, tổn thương mắt như tăng nhạy cảm với ánh sáng, sưng mí mắt, viêm kết mạc, viêm và sẹo giác mạc, suy giảm thị lực, mù lòa.
Da có nhiều ổ loét sau khi lành sẽ để lại sẹo gây mất thẩm mỹ, mặc cảm cho người bệnh.
Điều trị muộn cũng khiến dây thần kinh chịu tổn thương trong thời gian dài để lại di chứng đau dây thần kinh sau zona nhiều hơn tại vị trí sang thương. Như trường hợp bà M. có nguy cơ bị đau nửa đầu, ông H. có thể bị đau vùng kín dù đã được điều trị khỏi một đợt zona.
Những cơn đau này được cảnh báo dai dẳng, thường xuyên tái phát, khó chịu và ảnh hưởng nhiều đến giấc ngủ và chất lượng sống của người bệnh.
Bên cạnh đó, zona có thể gây các biến chứng nguy hiểm khác như: viêm hạch, viêm não, viêm màng não, hội chứng Ramsay Hunt (đau tai, mất thính giác, chóng mặt), viêm phổi, rối loạn cảm giác da…
Mảng đỏ da và mụn nước, bọng nước tập trung thành đám, phân bố một bên của cơ thể – dấu hiệu đặc trưng của zona
Để tránh biến chứng của zona, bác sĩ Duy khuyến cáo người bệnh nên tới các cơ sở y tế có chuyên khoa da liễu thăm khám ngay khi xuất hiện các mảng đỏ, mụn nước lần lượt nổi theo dây thần kinh, rải rác hoặc cụm lại thành dải, thành vệt; nổi hạch, đau vùng tổn thương, người mệt mỏi, đau đầu, sốt.
Một dấu hiệu cảnh báo sớm của zona thần kinh là trước nổi mụn nước 1-7 ngày, người bệnh bị đau, bỏng rát, châm chích vùng sang thương. Người dễ bị zona thần kinh là người từng mắc bệnh thủy đậu, lớn tuổi, suy giảm hệ miễn dịch, stress, suy nhược cơ thể, người ghép mô tạng… cần đặc biệt chú ý.
Ngoài việc tuân thủ đúng chỉ định điều trị của bác sĩ, người bệnh nên vệ sinh cơ thể sạch sẽ, hạn chế cào gãi gây vỡ mụn nước, nhiễm trùng thứ phát và để lại sẹo.
Đồng thời, trong thời gian nổi mụn nước, người bệnh nên tránh tiếp xúc với người chưa từng bị thủy đậu để tránh bệnh lây lan, nhất là với người có hệ miễn dịch yếu như người già, trẻ em.
