Vùng Duyên hải Nam Trung Bộ vốn thường xuyên chịu những ảnh hưởng nặng nề của biến đổi khí hậu như hạn hán, đất đai nứt nẻ vì lượng mưa ít và mùa màng thất bát. Thế nhưng, trong những năm gần đây, một sự thay đổi lớn đang diễn ra, trên khắp các tỉnh Bình Thuận, Ninh Thuận và Khánh Hòa, những nông hộ nhỏ không còn ngồi chờ mưa nữa — thay vào đó, họ xây dựng khả năng chống chịu, phục hồi đất đai, để giành lại tương lai của mình.
Dự án “Tăng cường khả năng chống chịu của nông nghiệp quy mô nhỏ trước tình trạng bất an về nước do biến đổi khí hậu tại khu vực Tây Nguyên và Duyên hải Nam Trung Bộ Việt Nam” (SACCR) được khởi động từ năm 2021. Trong khuôn khổ hoạt động, dự án tập trung hỗ trợ cộng đồng nông nghiệp thích ứng bằng cách cải thiện hệ thống tưới tiêu và giới thiệu các phương pháp canh tác thông minh với khí hậu.
Từ năm 2021 đến nay, dự án đã giúp cộng đồng thích nghi với thời tiết khắc nghiệt, mưa thất thường và giúp cho mùa khô kéo dài hơn — đồng thời ưu tiên hỗ trợ các nhóm dễ bị tổn thương nhất, bao gồm đồng bào dân tộc thiểu số và các hộ thu nhập thấp.
Trong nhiều năm trở lại đây, người nông dân tại khu vực Duyên hải Nam Trung Bộ phải đối mặt với thời tiết cực đoan. Mưa ngày càng khó dự đoán. Mùa khô dài hơn. Nhiệt độ không ngừng tăng cao. Những thay đổi này khiến việc canh tác trở nên khó khăn. Nguồn nước khan hiếm. Mùa màng kém hiệu quả. Với nhiều gia đình — đặc biệt là người dân tộc thiểu số và hộ thu nhập thấp — nông nghiệp là sinh kế chính. Tuy nhiên, phần lớn vẫn dựa vào phương pháp canh tác truyền thống và phụ thuộc vào nước mưa. Khi trời không mưa, đồng nghĩa với việc không có thu hoạch.
Tại tỉnh Bình Thuận, một số nông dân buộc phải bỏ vụ mùa trong mùa khô vì không đủ nước tưới. Ở Ninh Thuận, nắng nóng đã làm khô cạn cả ruộng lúa và vườn nho. Những người nông dân này đang rất cần công cụ, kiến thức và sự hỗ trợ tốt hơn.
Một dự án mang đến hy vọng mới
Sự xuất hiện của dự án SACCR đã sớm phát huy vai trò. Mục tiêu của dự án là xây dựng hệ thống cung cấp nước và giúp nông dân chuyển sang các phương pháp canh tác mới tiết kiệm nước và phù hợp hơn với khí hậu thay đổi.
Ngay từ khi được triển khai, dự án đã xây dựng các ao trữ nước, giới thiệu hệ thống tưới nhỏ giọt và tổ chức các buổi tập huấn về canh tác bền vững. Dự án còn giúp nông dân tiếp cận thông tin thời tiết, vay vốn và thị trường tiêu thụ nông sản, từ đó giúp họ lập kế hoạch tốt hơn và tăng thu nhập.
Tính đến tháng 11 năm 2024, dự án xây dựng được 490 ao chứa nước, cung cấp nước cho 759 hộ gia đình và hơn 570 hecta đất canh tác. Hơn 14.000 nông dân được đào tạo về quản lý nước và gần 19.000 người được hướng dẫn kỹ thuật canh tác và cải tạo đất. Một chương trình hỗ trợ khác cũng giúp hơn 7.500 hộ tiếp cận với công cụ và giống cây trồng tốt hơn.
Những thay đổi thực tế trên đồng ruộng
Tại thôn Hiệp Nghĩa, tỉnh Bình Thuận, ông Thông Cạn, 73 tuổi, người dân tộc Chăm đã chứng kiến sự thay đổi rõ rệt này. Gia đình ông trồng thanh long. Theo chia sẻ của ông, trước đây, việc thường xuyên thiếu nước tưới khiến hoạt động canh tác mất mùa.
Thầy Thông Cạn, 73 tuổi, dân tộc Chăm tại Bình Thuận
Khi tham gia dự án SACCR, chúng tôi được chính quyền địa phương và nhà tài trợ hỗ trợ lắp đặt hệ thống tưới tiết kiệm nước và học phương pháp canh tác mới. Kể từ đó, vườn thanh long của gia đình cho năng suất gấp đôi trước đây, thu nhập cũng tăng lên đáng kể”, ông Thông Cạn bày tỏ.
Tại tỉnh Khánh Hòa, sự thay đổi tích cực cũng đang diễn ra. Anh Cao Hà Răng, một nông dân Raglai ở thôn Hòn Dù, xã Khánh Trung, từng rất vất vả để giữ cho cây bưởi sống sót. Nhưng sau khi được đào tạo bởi dự án, anh đã tìm thấy hướng đi mới.
“Những gì tôi học được khác hoàn toàn so với cách làm cũ, nhưng hiệu quả hơn nhiều,” anh chia sẻ. “Giờ đây, cây trồng của chúng tôi sống sót qua mùa khô và cho nhiều trái hơn. Năng suất tăng, thu nhập cuối cùng cũng ổn định”, anh Cao Hà Răng cho biết.
Vượt qua thách thức
Tuy nhiên, con đường triển khai dự án không phải lúc nào cũng suôn sẻ. Một số hợp phần của dự án bị chậm tiến độ, và không phải hộ nông dân nào cũng đủ kiên nhẫn chờ đợi.
Ông Nguyễn Văn Bình, Giám đốc Ban Quản lý Dự án SACCR tại tỉnh Ninh Thuận cho biết “Tiến độ thực hiện kéo dài khiến một số hộ mất kiên nhẫn. Điều này ảnh hưởng đến tiến độ một số hợp phần của dự án tại địa phương.”
Ông Nguyễn Văn Bính, Giám đốc Dự án SACCR tỉnh Ninh Thuận
Ông Bình cũng nhấn mạnh thêm, nhóm thực hiện đã hành động để khắc phục. “Chúng tôi đang phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương để tăng cường truyền thông, giải thích rõ lộ trình dự án, và đảm bảo quyền lợi chính đáng của các hộ tham gia để dự án tiếp tục triển khai đúng kế hoạch. Chúng tôi phải gặp gỡ từng hộ gia đình, giải thích tầm nhìn dài hạn và khuyến khích họ tiếp tục tham gia. Ngay cả khi gặp khó khăn về tài chính hoặc hạ tầng, chúng tôi vẫn linh hoạt và thích ứng với nhu cầu, thực tế địa phương,” ông nói thêm.
Tại Bình Thuận, ví dụ, hạ tầng tưới tiêu hạn chế khiến tiến độ chậm lại. Tuy nhiên, nhờ sự phối hợp giữa chính quyền địa phương, cán bộ dự án và người dân, các giải pháp thực tế đã được ứng dụng hiệu quả. Tính đến cuối năm 2024, hàng trăm hộ gia đình đã có hệ thống cấp nước, tiếp cận nước tốt hơn và được trang bị kiến thức để canh tác bền vững hơn.
Không chỉ là cam kết ngắn hạn
Dự án SACCR không chỉ là một cam kết ngắn hạn mà còn góp phần thay đổi cách người dân suy nghĩ về canh tác. Dự án đã mang đến cho các gia đình kiến thức, công cụ và sự tự tin để thích nghi. Nó kết nối cộng đồng và chính quyền cùng nhau giải quyết những vấn đề chung.
Thay vì chỉ trông chờ vào thời tiết, ngày càng nhiều người nông dân bắt đầu dựa vào lập kế hoạch hiệu quả hơn, kỹ thuật thông minh và sự hỗ trợ lẫn nhau. Ở một vùng từng gắn liền với hạn hán và khó khăn, một câu chuyện mới đang bắt đầu — câu chuyện của sự chống chịu và hy vọng.
Khi Việt Nam tiếp tục đối mặt với những thách thức của biến đổi khí hậu, các dự án như SACCR cho thấy sự hỗ trợ thiết thực, quan hệ đối tác bền chặt và hành động tại địa phương có thể giúp bảo vệ sinh kế và cuộc sống của người dân.
Quỳnh Anh
